Cá mè khá quen thuộc với người dân Đức Phổ (Quảng Ngãi), nơi nhiều đầm nước và lắm sông hồ lẫn suối khe. Thỉnh thoảng, có người bắt được cá lớn nặng đến dăm bảy cân, “sướng tê cả người”.
Chưa kể vội món ngon từ cá mè, hãy nói đến thú vui khi bắt được cá lớn. Thu lưới trên sông trong chiều muộn, lòng chộn rộn khi phát hiện cá mắc lưới đang quẫy mạnh tìm cách thoát thân. Đôi tay rắn chắc vội chống sào chèo ghe đến nơi rồi gom lưới cuộn quanh thân cá trước khi đưa vào bờ. Cá nằm trong giỏ xách nặng tay cho đôi chân thêm mạnh bước, quãng đường về dường như gần hơn hẳn mọi ngày.
Trăng sáng đêm hè thuở chưa xa, đàn ông trong làng rủ nhau mang nơm lớn ra đầm úp cá. Họ dàn hàng ngang bước tới, cầm hai chiếc nơm úp mạnh, rập ràng, làm xao động mặt nước, xua cá chạy vào bờ. Khi đến bờ, cá chạy ngược trở ra gặp phải những chiếc nơm úp nhốt vào trong. Úp trúng cá lớn tung mạnh tìm cách thoát ra ngoài, chủ nơm gọi sự trợ giúp từ những người đi cùng.
Canh chua cá mè
trang thi
Mọi người xúm lại, chèn thêm nơm lên trên, đè mạnh cho chắc chắn, thò tay vào trong nắm chặt miệng cá cùng yết hầu rồi lôi vào bờ. Tiếng cười hả hê bên đầm nước lấp lánh ánh trăng vàng lay động đêm sương.
Cá mè chừng hai cân trở lên có thể chế biến nhiều món ngon: lẩu, chiên, um măng, kho, nấu cháo, nấu canh... Với nhiều người, món ăn ưa thích là đầu cá mè nấu canh chua. Dùng dao chặt vi, cạo vảy, mổ bỏ ruột, móc mang và gỡ lớp màng màu đen trong khoang bụng rồi rửa sạch. Sau đó, dùng lá sả chà xát cả trong lẫn ngoài rồi rửa qua nước muối pha loãng để xua mùi tanh của cá. Chẻ đầu cá làm đôi và rửa sạch.
Nguyên liệu đi kèm cho món canh thơm ngon: lá giang, măng tre luộc chín, giá đỗ, hành tím, ớt, sả, bạc hà cùng rau thơm. Đun sôi nước trên bếp rồi cho đầu cá vào nồi với ít muối hạt, thêm vài nhánh sả đập dập, ít ớt và hành tím xắt mỏng để xua mùi tanh còn lại. Nước sôi trở lại thì cho lá giang vò dập, măng tre luộc xắt lát hay sợi cùng bạc hà xắt lát vào nồi. Tiếp đến là giá đỗ và rau thơm xắt nhỏ khi cá lẫn rau vừa chín, nêm gia vị vừa ăn rồi nhấc xuống khỏi bếp.
Gắp đầu cá ra đĩa đặt cạnh chén nước mắm dầm ớt, tỏi và tô canh nóng hổi. Gỡ từng thớ cá, da, lẫn xương chấm nhẹ vào nước mắm và đưa vào miệng. Răng nhấp nhẹ, lưỡi lừa da và thịt rời ra khỏi xương. Hương vị của nước mắm quyện với béo ngậy từ cá làm thỏa lòng sau những phút giây đợi chờ. Lá giang chua lẫn măng tre đăng đắng hòa cùng hương vị của rau thơm và gia vị cho canh thêm đậm đà. Nước canh đủ đầy mặn ngọt lẫn chua cay làm mát lòng, giải nhiệt cơ thể trong ngày hè oi ả giữa làng quê.
