Bảo vệ nền tảng tư tưởng Đảng

Theo Hội Thiên văn Hà Nội (HAS), ngày hạ chí ở Bắc bán cầu năm nay diễn ra lúc 3h51 sáng 21/6. Cực bắc của Trái đất sẽ nghiêng về phía Mặt trời.

Lúc này, Mặt trời đạt tới vị trí tối đa về phía bắc của bầu trời. Mặt trời sẽ chiếu sáng thẳng lên đường chí tuyến bắc tại 23,44 vĩ độ Bắc.

Đây là ngày đầu tiên của mùa hè ở Bắc bán cầu và là ngày đầu tiên của mùa đông ở Nam bán cầu.

Ngày hạ chí có thời gian ban ngày dài nhất và đêm ngắn nhất trong năm ở Bắc bán cầu, trong đó có Việt Nam.

Cụ thể, độ dài của ngày (được đo bằng khoảng thời gian giữa hai lần giữa trưa liên tiếp) dài hơn gần 1/4 phút so với 24 giờ.

Khi hạ chí bắt đầu, Bắc bán cầu nghiêng về phía Mặt trời 23,5 độ nên lượng ánh sáng ở đây nhận được sẽ rất nhiều, dẫn đến việc thời gian ban ngày sẽ lớn nhất trong năm, ngày dài hơn đêm, trời lâu tối và nhanh sáng.

Thậm chí thời gian ban ngày có thể dài đến mức một số thành phố ở Bắc Âu có hiện tượng "đêm trắng" (không hề xuất hiện ban đêm).

Vì sao ngày hạ chí không rơi vào cùng thời điểm ở các năm khác nhau?

Bản thân chu kỳ của Trái đất quanh Mặt trời không tròn ngày - cụ thể là không phải đúng 365, mà là ~365,2422 ngày (do đó mới cần có những năm nhuận 366 ngày để bù vào phần thừa đó).

Đồng thời bản thân trục Trái đất vẫn có dao động theo thời gian, nên hạ chí (cũng như đông chí, xuân phân và thu phân) không phải một thời điểm cố định ở mọi năm, mà có dao động.

Vì vậy ở cùng một địa điểm, hạ chí có thể rơi vào 21 hoặc 22/6 tùy theo mỗi năm, chứ không phải luôn là cùng ngày.

Về lý do chính khiến Mặt trời mọc sớm hơn trước ngày hạ chí là do độ nghiêng của trục quay Trái đất.

Điều này khiến cho bình minh sớm nhất luôn diễn ra trước ngày hạ chí, ngay cả khi quỹ đạo của Trái đất quanh Mặt trời là một đường tròn hoàn hảo.

Tuy nhiên, quỹ đạo elip của Trái đất cũng ảnh hưởng lớn đến thời điểm xảy ra hiện tượng này.

Vào ngày hạ chí, Trái đất tương đối gần điểm viễn nhật - điểm xa mặt trời nhất trên quỹ đạo - điều này làm giảm hiệu ứng hơn so với khi Trái đất ở gần điểm cận nhất vào cuối năm.

Để dễ thấy, ở các vĩ độ trung bình, bình minh sớm nhất ở Bắc bán cầu diễn ra khoảng một tuần trước ngày hạ chí và hoàng hôn muộn nhất xảy ra khoảng sau hạ chí một tuần.

Trong những năm nhuận, như năm 2024, các ngày chí (hạ chí, đông chí) và ngày phân (xuân phân, thu phân) thường xảy ra sớm hơn 18 giờ 11 phút so với năm trước đó. Sau đó, trong những năm không nhuận liên tiếp, những ngày này lại lại bắt đầu muộn hơn khoảng 5 giờ 49 phút so với những năm trước đó.

Theo thời gian, các điểm chí và điểm phân sẽ diễn ra sớm hơn khoảng 45 phút sau mỗi 4 năm hoặc sớm hơn 3/4 ngày sau mỗi thế kỷ. Nghĩa là trong thế kỷ này, phải đến năm 2096, ngày Hạ chí mới lại một lần nữa diễn ra sớm hơn so với năm 2024.

Hiện tượng thiên văn đặc biệt xảy ra vào ngày 21/6/2024

Ngày 21/6/2024 không chỉ đánh dấu việc ngày Hạ chí bắt đầu sớm nhất trong vòng 228 năm qua, mà còn là ngày có một hiện tượng thiên văn đặc biệt, đó là hiện tượng Mặt Trăng tĩnh cực đại (hay còn gọi là hiện tượng Mặt Trăng di chuyển theo chiều ngang trên bầu trời).

Đây là hiện tượng xảy ra với chu kỳ 18,6 năm một lần, khi Mặt Trăng đạt độ cao tối đa trên bầu trời trong khoảng thời gian dài. Khái niệm "tĩnh" ở đây không có nghĩa rằng Mặt Trăng ngừng chuyển động, mà nghĩa là Mặt Trăng sẽ ngừng biến thiên tức thời trên bầu trời. Kết quả là Mặt Trăng sẽ xuất hiện trên bầu trời đêm lâu hơn, và di chuyển gần như theo một đường ngang.

Lần gần nhất xảy ra hiện tượng Mặt Trăng tĩnh cực đại là vào ngày 15/9/2006.

Dự báo thời tiết dịp Hạ chí

Nhiều chuyên gia khí tượng thủy văn và nhà khoa học cho biết, nguyên nhân khiến Hà Nội, Bắc Bộ và Trung Bộ có đợt nắng nóng gay gắt kéo dài (có nơi 40 độ C) là do đang bước vào tiết "hạ chí". Tình trạng này phù hợp quy luật tự nhiên.

Trung Bộ như “chảo lửa khổng lồ” vì nắng nóng. Nhiệt độ đo ở lều khí tượng tại TP Vinh (tỉnh Nghệ An), Hương Khê (tỉnh Hà Tĩnh) dao động 39-40 độ C, nhưng nhiệt độ thực tế ngoài trời lên tới 43-44 độ C, mức độ bức xạ mặt trời rất lớn.

Đợt nắng nóng này sẽ kéo dài tới ngày 22/6, riêng ở khu vực Bắc Trung bộ vẫn kéo dài nhiều ngày.

Cụ thể, khu vực Hà Nội và các tỉnh lân cận phía Nam, phía Đông của Hà Nội sẽ có nắng nóng gay gắt với nền nhiệt khí tượng từ 37-38 độ C, có nơi lên đến 39 độ C. Nhiệt độ thực tế môi trường có thể lên đến 43-44 độ C. Khí áp xuống thấp 997hPa nên sẽ có cảm giác ngột ngạt. Trong giai đoạn này khu vực Hà Nội và vùng lân cận phía Bắc có mưa rào buổi tối nhưng khả năng làm nguội không khí chỉ một phần do dịp Hạ Chí này thời gian bức xạ mặt trời dài nhất.

- Khu vực từ Thanh Hoá tới Huế sẽ xảy ra nắng nóng đặc biệt gay gắt với nền nhiệt có nơi lên đến 38, 39-40 độ C. Thời gian nắng nóng có thể kéo dài qua 23/6.

- Khu vực từ Đà Nẵng tới Bình Định có nắng nóng gay gắt với nền nhiệt khí tượng lên đến 37-38 độ C.

- Trong giai đoạn này, khu vực các tỉnh phía Nam và các tỉnh miền núi phía Bắc có mưa dông vào các buổi chiều. Đặc biệt khu vực các tỉnh phía Nam mưa lớn các ngày 21 và 22/6 do nhiễu động gió Đông từ biển Đông vào.

Chuyên gia thời tiết cũng nhấn mạnh, bản chất của đợt nắng nóng này là nắng nóng do áp thấp nóng gây nên. Chính vì vậy, khí áp ở khu vực đô thị ở Hà Nội có thể xuống thấp tới 997 hPa (so với khí áp tốt cho sức khoẻ con người là 1013hPa). Khí áp thấp khiến chúng ta có cảm giác ngột ngạt, dễ đau đầu, chóng mặt và dễ có cảm giác choáng khi thay đổi môi trường nắng nóng và điều hoà trong phòng.

Do đó, mọi người lưu ý không nên để nhiệt độ phòng điều hoà quá thấp khiến chênh lệch nhiệt độ phòng và môi trường cao có thể khiến cơ thể sốc nhiệt đột ngột.